Skrót historii Zamościa

Budowę fortyfikacji bastionowych rozpoczęto wg projektu Bernardo Morando w 1586 r. a zakończono w 1618 r. Umocnienia były wielokrotnie unowocześniane, przy udziale wybitnych inżynierów wojskowych. W latach 1618-1623 przebudowywał Zamość Andrea dell’Aqua. Jana Michał Link w latach 1687-1693 udoskonalił stanowiska artyleryjskie oraz zwielokrotnił linie obrony bliskiej, pomny wzrastającej siły broni palnej i masowości oblegających wojsk. Nieco ponad sto lat później, wprowadził Zamość w realia epoki napoleońskiej płk Jean-Baptiste Mallet w latach 1809-1813, wraz z inżynierami polskimi, dokonując dalekowzrocznych modernizacji – rozbudowując twierdzę na zewnątrz. Później, już jako generał w służbie zależnego od Rosji, Królestwa Polskiego, Jan Chrzciciel Mallet- Malletski, udoskonalił swój plan w roku 1817. 8 lat później radykalnie przekształcił swój projekt, czyniąc z Zamościa może nazbyt perfekcyjną, niebywale złożoną „machinę bojową”. Niestety, służyć miała ona nie interesom Polski, lecz Cesarstwa Rosyjskiego. Prace nad realizacją tego idealistycznego i kosztownego projektu trwały prawie przez następne półwiecze, z wyraźnym przyspieszeniem w roku 1854, gdy lada chwila mógł wybuchnąć konflikt z nieodległą Monarchią Austriacką. Projekt niestety zestarzał się szybciej, niż zdołano go w całości ukończyć. Postęp w artylerii był wówczas szybszy niż w fortyfikacji. W latach 1866-1868 r., rozkazem cara Aleksandra II, twierdza została zlikwidowana; fortyfikacje w znacznej części zniszczono.

Pozostałe fragmenty opowiadają dziś o ponad 250-letniej pogoni za iluzją idealnej formy fortyfikacji; wyścigu pomiędzy artylerią a architekturą obronną, z udziałem najlepszych inżynierów swych epok. O krwawych oblężeniach i o cenie postępu. Tych śladów nie sposób wartościować, które są bardziej cenne, bo starsze, a które mniej, bo pochodzące z carskich czasów. Są to bowiem rozdziały tej samej, barwnej, dramatycznej i prawdziwej opowieści – o losach Idealnego Miasta i Idealnej Fortecy. Ślady te zostały docenione i były konserwowane (z elementami uzupełnień) już w okresie II Rzeczpospolitej, a ich restauracja, przerwana II wojną światową, trwa nieprzerwanie do dziś.

Dopiero jednak prace podjęte w roku 2006, które otrzymały 3 lata później potężne wsparcie finansowe ze strony Unii Europejskiej, w ramach programu o nazwie: „ZAMOŚĆ MIASTO UNESCO, POMNIK HISTORII RP, PRODUKTEM TURYSTYCZNYM POLSKIEJ GOSPODARKI.PROGRAM OPERACYJNY: INNOWACYJNA GOSPODARKA W RAMACH DZIAŁANIA 6.4 „INWESTYCJE W PROJEKTY TURYSTYCZNE O ZNACZENIU PONADREGIONALNYM” – pozwoliły na pierwsze, od roku 1868 scalenie rozerwanego pierścienia fortyfikacji. Nawiązuje on do idei Jana Zachwatowicza i Stanisława Herbsta jeszcze sprzed 2 wojny światowej.

Nie sposób odwrócić ani zatrzymać upływu czasu.

Nie sposób wiernie odtworzyć renesansowej ani XIX-wiecznej twierdzy.