Stary żołnierz nigdy nie umiera
- pl
- en
- de
- ua
Husarze czy huzarzy? Nazwa podobna, o jednakowym źródłosłowie – od węgierskiego huszár, lub serbskiego gusar
– czyli rozbójnik. Wywodzi się z tzw. jazdy rackiej – Serbów, którzy walczyli ze swymi śmiertelnymi wrogami – Turkami. Czynili to pod sztandarami węgierskimi i polskimi. Była to jazda lekka; początkowo polska husaria też zaliczała się do lekkiej jazdy. Zaczęła zmieniać charakter za czasów króla Stefana Batorego (panował w latach 1576-1586). W roku 1610, podczas bitwy pod Kłuszynem, husaria już jako jazda pancerna, szturmowała 10 razy piechotę rosyjską i szwedzką, służąc jako taran, rozbijający i wycinający nieprzyjacielskie szyki. Husarz, oprócz ciężkiej szabli, uzbrojony był w długą, lekką, doskonale wyważoną kopię, dłuższą niż broń piechoty oraz koncerz, służący do zadawania pchnięć przebijających kolczugi nieprzyjaciół. Z czasem husaria była coraz lepiej wyposażona w broń palną. Istotą skuteczności szarż husarii nie były sławne skrzydła (nie tylko one, ale i proporce na końcach kopii, służyły do straszenia koni nieprzyjacielskich) – lecz przede wszystkim właściwy dobór bardzo wytrzymałych, ale i bardzo kosztownych wierzchowców. Nie były one zbyt ciężkie, lecz musiały utrzymać ważącego ponad 100 kilogramów, opancerzonego jeźdźca. Tak więc w ostateczności, sławna husaria była to polska, ciężka jazda, występująca od początków wieku XVI do połowy XVIII. Formacja należała do tzw. narodowego autoramentu, a więc nie była zapożyczona z obcych armii, jak np. dragoni. Husaria, odznaczająca się przerażającą skutecznością w przełamywaniu szyków nieprzyjacielskich, była zachowywana do decydującego momentu bitew.
Huzarzy to jazda lekka, wywodząca się z Węgier, jeszcze z wieku XV, także od wspomnianych raców, którzy zwykli szarżować po odrzuceniu wszelkiej, cięższej broni. Ich ewolucja przebiegła jednak innym torem, niż polskiej husarii. Gwałtowność ataku, agresywność, dążenie do kontaktu z nieprzyjacielem przejęły i zachowały późniejsze formacje lekkiej jazdy, tworzone na wzór węgierski we wszystkich XVIII-wiecznych armiach świata. Pułki huzarów służyły do rozpoznania bojem, do osłony własnych jednostek piechoty, do niszczenia jednostek przeciwnika tak szybko, ażeby nie zdążyły one w pełni rozwinąć szyków bojowych, a w odwrocie – do niepokojenia nieprzyjaciela, do kontrolowania jego ruchów. Huzarzy na całym świecie nosili się na modłę węgierską. Nie używali zbroi, która już w wieku XVII stawała się powoli przeżytkiem. Znakiem rozpoznawczym huzarów był dolman, obcisła kurtka, zapożyczona od tureckich janczarów, zdobiona szamerowaniem i podbita barankiem. W Polsce nazywana była huzarką. Na nią narzucana była krótka pelerynka zwana mentykiem. Rzucona przez ramię, wściekle furkotała w czasie ataku jak wielkie, czarne skrzydła. Twarze atakujących huzarów musiały wyglądać przerażająco; tradycją był zarost – wąsy i bokobrody, często pomadowane na kolor czarny, podobnie jak i brwi. Huzarzy nosili obcisłe spodnie do konnej jazdy, cyfrowane na udach; istnieje tu pokrewieństwo do podhalańskich spodni z parzenicami. Uzbrojeni byli w karabinki i pistolety oraz charakterystyczne, zakrzywione, ciężkie szable. Huzarzy nosili na głowie czako lub bermyce. Szczególnie przerażająco wyglądali tzw. Huzarzy Śmierci, w czarnych dolmanach ze srebrnym szamerunkiem, wyglądającym jak żebra kościotrupa i z wielkimi, metalowymi trupimi czaszkami, naszytymi na bermyce.
W Polsce huzarzy pojawili się późno, lecz zrobili błyskawiczną karierę. Pierwszym oddziałem huzarów był oddział powstańczy, sformowany w 1794 r. podczas Insurekcji Kościuszkowskiej, złożony z Polaków z zaboru austriackiego, dowodzony przez majora Ksawerego Krasickiego. W armii Księstwa Warszawskiego były już dwa pułki huzarów, 10 i 13. Wzięły one udział w kampanii 1812 i 1813 r.
W wieku XIX huzarzy, egzotyczni „jeźdźcy z piekieł” stali się popularni; trafili nie tylko na salony, lecz przede wszystkim na sceny teatralne i operetkowe. Właśnie autorzy piszący libretto do utworów „lekkiej muzy”, wiedeńskich i budapesztańskich operetek, szczególnie ulubili sobie węgierskich huzarów. Utarło się nawet powiedzenie, kierowane do niezbyt utalentowanych autorów: „Nie wiesz co napisać dalej? Wprowadź na scenę szwadron huzarów!”
Ale huzarzy nie byli przypisani tylko do krajów Korony Świętego Stefana. Za jedną z najpiękniejszych na świecie pieśni huzarów uważany jest „Huzarenmars”, utwór holenderski, autorstwa H.A. Karelsa.
Proszę czekać...