Tajna kaseta, tajny mapnik

W drugiej połowie wieku XVII Bastionu III nie był pojedynczą budowlą. Narożnika twierdzy broniły dwa niewielkie półbastiony, zapewne powstałe z masywu wcześniejszej budowli, która się zawaliła. Rozwiązanie, o charakterze prowizorycznym, było regułą, gdy trzeba było odciąć zniszczony, na skutek ostrzału lub katastrofy bastion i nadal go bronić. Opisane dwa półbastiony, kurtyna w kierunku Bastionu IV i tenże bastion nie stały bezpośrednio w wodzie. Dzieliła je od niej ziemna platforma, zaopatrzona być może w przedwał, a na pewno w częstokół lub parkan. Przebudowany przez Jana Michała Linka Bastion III z początkiem wieku XVIII nadal nie posiadał jeszcze dzieł zewnętrznych, piętrząc się swym masywem nad mokradłami, okresowo zalewanymi wodą.

Mija sto lat. W 1808 roku Bastion III nadal nie ma nic, oprócz wody, przed swoim czołem. Pierwsze budowle stanęły tu W 1810 roku. Dwa lata po klęsce Napoleona, podczas rysowania planu do kosztorysu rozbudowy Twierdzy Zamość z roku 1817 - wykorzystano doświadczenia wojenne i przewidziano obronę zachodniego frontu twierdzy w sposób nadzwyczaj nowoczesny: za pomocą wysuniętej linii dwóch potężnych redut* połączonych wałem i posiadających własną, krytą drogę z broniącymi jej kaponierami*. Minęło kolejnych 5 lat i, mimo upływu czasy, wszystko zaczęło wracać do niemal podręcznikowego rozwiązania systemu bastionowego. Bastiony III i IV otrzymały słoniczoła*, położone blisko przed ich murami, zaś kurtyna pomiędzy nimi – rawelin w kształcie dwuramiennika. Twierdza jakby ponownie zaczęła się kurczyć; zastosowano perfekcyjną geometrię, lecz – oddano potencjalnemu nieprzyjacielowi znaczną część pola. Jak pokazuje plan raportujący postęp robót - słoniczoło Bastionu III realizowano lub modernizowano w roku 1847, a więc niebywale późno. Do redut na jego przedpolu wrócono w sytuacji konkretnego zagrożenia, w czasie kryzysu krymskiego w roku 1854. Co, u progu czasów Świętego Przymierza doprowadziło do pewnego kroku wstecz w rozwoju fortyfikacji zamojskich – stanowi zagadkę i temat dalszych badań.

Galeria zdjęć

• 

• 

  Bastion ma dwupoziomowy układ, barki bez uszu, wprowadzone w kurtyny pod rozwartymi kątami i stosunkowo cienkie przedpiersia z wyprofilowanymi strzelnicami, być może murowane. Przed bastionem – potężny akwen tzw. „Małej Zalewy”.

• 

  Wzmocniony wał nadszańca, połączony z kurtynami, uregulowany zalew i nowoczesne reduty, wysunięte przed czoło bastionu oraz przed Bramę Szczebrzeską, niezależnie od wąskiego, asymetrycznego rawelinu -dwuramiennika tuż przed bramą.

• 

  Sumujący wszystkie koncepcje Jana Mallet-Malletskiego (był to nadal plan projektowy, nigdy do końca nie zrealizowany). Spłycona obrona przed czołem Bastionu III – słoniczoło wraz ze stanowiskami w drodze krytej. Przed Bramą Szczebrzeską – regularny raweli

•