TWIERDZA WCZORAJ

Twierdza Zamość – jedna z największych twierdz I Rzeczypospolitej, następnie Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego, zbudowana w latach 1579-1618 dla obrony miasta założonego przez hetmana Jana Zamoyskiego w 1580 r. 

Budowę fortyfikacji bastionowych rozpoczęto wg projektu Bernardo Morando w 1586 r. a zakończono w 1618 r. Umocnienia były wielokrotnie modernizowane, przy udziale wybitnych inżynierów wojskowych, m.in.:

• w latach 1618-1623 przez Andrea dell’Aqua
• w latach 1687-1693 przez Jana Michała Linka
• w latach 1809-1813 i 1817-1826 przez płk Jean-Baptiste'a Malleta (później w służbie Królestwa Kongresowego jako gen. Jana Mallet-Malletskiego).

Prace modernizacyjne trwały do ok. 1856 r.

W latach 1866-1868, rozkazem cara Aleksandra II, twierdza została zlikwidowana; fortyfikacje w znacznej części zniszczono. Ich zachowane relikty były konserwowane (z elementami uzupełnień) od lat trzydziestych XX w. do naszych czasów.

Z pierwszych faz rozwoju fortyfikacji frontu południowego twierdzy Zamość (Bernardo Morando i Andrea dell’Aqua) do dziś przetrwały w zasadzie relikty ukryte pod ziemią, w części odsłonięte podczas ostatnich badań archeologicznych – narys umocnień bastionowych i pozostałości wałów ziemnych, niewielkie fragmenty dolnych partii murów bastionów I i II oraz kurtyn. Z fazy związanej z działalnością Jana Michała Linka najważniejszym zachowanym elementem jest znaczna część ziemnych form Bastionu III, nieznacznie zmienionego w XIX stuleciu. Najwięcej zachowało się pozostałości twierdzy rosyjskiej – z czasów Królestwa Kongresowego i młodszych: kazamaty barkowe* bastionów I i II i związane z nimi poterny* (część wykorzystująca pozostałości murów starszych), Furta Wodna będąca reliktem kazamaty Haxo*, a także pozostałości ziemnych umocnień zewnętrznych. Niewątpliwie jednak front południowy – z wyłączeniem Rotundy – zachowany był najgorzej w stosunku do pozostałych części umocnień dawnej twierdzy. Najnowsze działania rewitalizacyjne przywróciły tu podstawowe elementy krajobrazu warownego: uczytelnienie pozostałości bastionów i fortyfikacji zewnętrznych, a także zieleni fortecznej.

Galeria zdjęć

• 

  Zwraca uwagę prowizoryczna forma Bastionu III, będąca najprawdopodobniej doraźnym ratunkiem po katastrofie budowlanej, w której zawaliło się czoło bastionu.

• 

  Widoczne są także podwójne, dwupoziomowe baterie flankujące w szyjach Bastionów, w tym Bastionu I i II.

• 

  Pogłębienie obrony polegało na wprowadzeniu dwóch rawelinów (pierwszy z nich zaczęli stawiać jeszcze Austriacy pod koniec wieku XVIII) i baterii wieżowej, dowiązanej na długiej szyi z bateriami do ognia flankowo-czołowego.

•