Arte et Marte,
czyli z fortecznego archiwum

Podczas Powstania Listopadowego kończono – przez pierwsze dwa miesiące pod nadzorem wybitnego polskiego inżyniera wojskowego płk Ignacego Prądzyńskiego – dzieła obronne zaprojektowane przez gen. Jana Malleta-Malletskiego, których budowę rozpoczęto już wcześniej: blokhauz* przed Bramą Szczebrzeską, bliżej nieokreślony szaniec* od strony traktu lubelskiego (może słoniczoło* przed rawelinem* Bramy Lubelskiej Starej), Rotundę i nadszaniec* Bastionu IV z jego kazamatami*. Do dziś przetrwały tylko te dwa ostatnie. Wielką a niedocenianą zasługą Prądzyńskiego było powołanie w twierdzy oddziałów wypadowych złożonych z piechoty, kawalerii i półbaterii artylerii polowej, dzięki którym skutecznie atakowano wojska rosyjskie na ziemi zamojskiej, wiążąc w ten sposób duże siły armii carskiej, których nie można było wykorzystać w innym miejscu. Nadszaniec ocalał jako jedyny fragment Bastionu IV – jego czoła i barki z kazamatami zostały wysadzone w 1866 r. – powtórzony narys bastionu z obniżonym, tylko ziemnym wałem obsadzonym drzewami stał się istotnym elementem kompozycji Parku Miejskiego zaprojektowanego przez Waleriana Kronenberga.

Galeria zdjęć

• 

  Bastion III, na pierwszym planie, Brama Szczebrzeska, Bastion II i Bastion I – jeszcze przed przebudową. Akwarelę tę uznać można za w pełni wiarygodną, przedstawiającą stan Twierdzy Zamość około daty wybuchu Powstania Listopadowego.

• 

  Rysunek Jana Pawła Lelewela, ilustrujący idealny, docelowy stan umocnień po realizacji projektu J. Mallet-Malletskiego z roku 1825. Widocznej przed czołem Bastionu III wielkiej kaponiery nigdy nie zrealizowano.

•