Tajna kaseta, tajny mapnik

Ta dość tajemnicza budowla, planowana już w 1825 r., znana dziś tylko z planów i z jednej akwareli Jana Pawła Lelewela, udowadnia, jak wielkie znaczenie przywiązywano do obrony północnego frontu Twierdzy Zamość. Nie pomagały tutaj żadne przeszkody terenowe; fortyfikacje musiały być tutaj najpotężniejsze. W oparciu o pomysły z czasów Księstwa Warszawskiego – rozwinięto tu, wg projektu Malleta, front trzech potężnych rawelinów*, o formie tzw. lunet* położonych tak blisko siebie, iż tworzących na zewnątrz zębatą linię, zbliżoną do fortyfikacji kleszczowych*. Z kolei potężne budowle kazamatowe wewnątrz owych rawelinów* sygnalizowały następny, po bastionach* i kleszczach* system fortyfikacji – zwany systemem poligonalnym. Szczególnie rozwinęli go Prusacy i Austriacy; dlatego o fortyfikacji poligonalnej mówi się często jako o „szkole nowopruskiej”. Opierała się ona na bardzo silnym ogniu bocznym (flankowym), prowadzonym jednak nie z barków* bastionów, a z budowli umieszczonych w fosach, nazwanych kaponierami*. Międzypole i przedpole chronione było z potężnych, murowanych redit* – działobitni, osłoniętych od czoła wysokimi wałami ziemnymi. Tę ewolucję fortyfikacji – od bastionów – do nowszych elementów obrony możemy doskonale zaobserwować w Zamościu. Co ciekawe, ogromnej budowli kazamatowej najprawdopodobniej nigdy nie zrealizowano. Pozostał tylko mało czytelny ślad wałów w formie dwóch ukośnych alej, dochodzących do północnego ronda w parkowej kompozycji Waleriana Kronenberga.

Galeria zdjęć

• 

  Bastion IV, luneta i daleko wysunięta na zachód reduta – nowoczesny projekt z 1817 r., uwzględniający rozbudowę twierdzy w czasach napoleońskich.

• 

  Bastion IV zyskuje słoniczoło z wielką kaponierą na środku, zaś luneta pomiędzy bastionami IV i V – jednolitą formę i wielką wewnętrzną redutę.

• 

  Wewnątrz lunety – kazamaty ogromnej, murowanej reduty. W jej zapolu – kaponiera kończąca mur Carnot'a.

• 

  Żaden z murowanych elementów fortyfikacji wysuniętych – ani wielka reduta wewnątrz lunety IV-V, ani kaponiera przed czołem Bastionu IV nie zostały zrealizowane. Wyjątkiem jest mała wielokątna kaponiera przed kurtyną IV-V, zachowana do dziś i odnowiona.

• 

  Aleje w Parku miejskim dokładnie znaczą przebieg drogi krytej przed słoni czołem i lunetą – najbardziej zewnętrznej linii obrony przed północno-zachodnim narożnikiem twierdzy.

• 

  Obraz ukazuje nigdy nie osiągnięty stan rozbudowy umocnień; jest wizualizacją planu z 1825 r. Murowane elementy lunety, widoczne po lewej nie zostały nigdy zrealizowane